Đau lưng, thoát vị đĩa đệm, và gai cột sống

Tin vui là hầu hết đau lưng có thể ngăn ngừa và chữa trị dứt điểm. Các biện pháp đơn giản như giảm cân, thay đổi tư thế ngồi, đứng, và tập vật lý trị liệu có hiệu quả trong chữa trị. Thuốc giảm đau lưng có những tác dụng phụ nên chỉ uống khi cần thiết. Phẫu thuật rất hiếm khi cần trong chữa trị đau lưng.

# Đau lưng có thể do nhiều lý do

– Cấu trúc vùng lưng là cấu trúc phức tạp, không đối xứng, là nơi có nhiều khớp xương, cơ bắp, dây thần kinh cột sống, dây chằng. Vùng lưng cũng là nơi chứa các dây thần kinh nhánh, các mạch máu quan trọng kiểm soát toàn bộ hoạt động của phần dưới cơ thể. Tổn thương đến một trong những vùng này đều có thể gây ra đau lưng.

– Cân nặng ngày càng là lý do chính dẫn đến đau lưng do áp lực ép trực tiếp lên cột sống lưng từ thân trên. Mỹ là nước có đến 70% bệnh nhân thừa cân và 42% béo phì, đều dễ dẫn đến đau lưng.

– Hút thuốc lá cũng có thể gây đau lưng nặng hơn.

# Các lý do chính gây ra đau lưng

– Giãn hay tổn thương dây chằng hay cơ bắp là một trong lý do thường gặp của đau lưng. Tư thế sai, khiêng đồ nặng, kéo vật nặng, có thể khiến khi vùng dây chằng và cơ bắp bị giãn. Đau lưng kiểu này có triệu chứng đau nhức buốt, thường phục hồi nhanh với nghỉ ngơi, uống thuốc giảm đau và giảm viên, và tập thể dục nhẹ.

– Một quan điểm sai lầm là đau lưng cần phải nằm nghỉ hoàn toàn và không nên cử động . Thay vào đó, bệnh nhân nên cử động trong khả năng có thể mà ít bị đau, đây cũng là nguyên lý dùng trị liệu giảm đau lưng.

– Thoát vị đĩa đệm là lý do khác thường gây gây đau lưng ở người lớn tuổi. Giữa những đốt sống lưng, chúng ta có các “đĩa đệm” làm từ sụn cứng, bên trong có chứa chất dịch đặc, có tác dụng giảm sóc và hấp thụ lực. Khi chúng ta lớn tuổi và do áp lực của trọng lượng cơ thể ép lên theo thời gian, phần đĩa này bị xẹp xuống, khô đi, xẹp xuống, khiến cho phần đĩa này có thể bị lệch ra ngoài, ép vào dây thần kinh cột sống hay các nhánh thần kinh khiến cho đau lưng kèm theo cảm giác tê tê, và thỉnh thoảng yếu vùng chân bên dưới.

– Gai cột sống tạo ra từ sự hình thành của các xương thừa (bony spurs) xung quanh đốt xương sống, các “gai” này có thể ép vào dây thần kinh khiến bệnh nhân bị đau lưng kèm theo cảm giác tê nhức hay yếu vùng chân. Cả gai cột sống và thoát vị đĩa đệm đầu có điểm chung là có phần thừa nhô ra từ cột sống ép vào dây thần kinh. Vì vậy, tập vật lý trị liệu là một trong những cách tốt nhất để chữa đau loại này vì tập trị liệu giúp cho cơ thể và dây thần kinh quen với vùng bị ép, tăng khả năng vận động, và làm mạnh các cơ bắp. Gai cột sống và thoát vị đĩa đệm thường xảy ra do thoái hóa khớp xương cột sống.

– Thoái hóa khớp sống lưng (arthritis) là một lý do khác dẫn đến đau lưng. Thoái hóa khớp do phần sụn chèn giữa các đốt sống lưng bị mòn, dẫn đến xương bị ép trực tiếp gây ra cơn đau. Thường đau loại này sẽ giảm khi bệnh nhân nằm xuống, do giảm áp lực trực tiếp lên đốt sống lưng.

– Loãng xương và yếu xương cũng là một lý do khiến lưng bị đau do phần xương yếu có thể giòn và mỏng dẫn đến dễ vỡ do lực ép. Đa số các gãy xương cột sống ép (vertebral compression fracture) đều liên quan đến loãng xương. Vì vậy, chữa loãng xương là điều quan trọng để chữa đau lưng trong trường hợp này.

– Các lý do khác dẫn đến đau lưng như nhiễm trùng vùng cột sống hay vùng chậu, chấn thương, tai nạn, hay ung thư di căn đến xương. Chữa trị đau lưng loại này cần tìm ra lý do chính và chữa tận gốc.

# Chẩn đoán đau lưng

– Đa số đau lưng chẩn đoán từ bệnh sử và khám lâm sàng. BS sẽ hỏi quý vị đau khi nào, lúc đó làm gì, có đỡ hơn khi nằm nghỉ, tư thế nào khiến đau nhiều hơn, thuốc nào giúp giảm đau, và các triệu chứng nguy hiểm khác như tê chân, yếu chân, sốt, hay tiêu tiểu mất kiểm soát.

– BS có thể cho thêm xét nghiệm khác để tìm rõ hơn lý do gây đau lưng

+ Chụp X-Ray vùng lưng ở nhiều tư thế để tìm ra thoát hóa khớp, gãy xương, hay hẹp lỗ thần kinh. XR không thấy rõ các chi tiết phần mềm như dây thần kinh cột sống hay các dây chằng và cơ bắp

+ MRI/CT lưng (có hoặc không có chất cản quang), là tiêu chuẩn vàng để xem các bất thườt về thoát vị đĩa đệm, gai cột sống, hẹp dây thần kinh, mạch máu, dây chằng, và các mô mềm khác vùng lưng. CT thường chụp nhanh hơn và có bức xạ trong khi MRI chụp lâu hơn và không có bức xạ.

+ Chụp loãng xương DEXA scan để chữa trị hoặc ngăn ngừa. Loãng xương gây nguy hiểm cho té ngã và vỡ xương cột sống do bị ép.

+Xét nghiệm máu và nước tiểu để tìm ra các bệnh lý khác nhau nhiễm trùng, bệnh tự miễn, bệnh gout, hay các bệnh khác.

+ Phân tích dây thần kinh (EMG studies) là cách đo tín hiệu truyền dẫn thần kinh từ cột sống đến các cơ vùng dưới cơ thể. Đo EMG là một cách gián tiếp để biết dân thần kinh bị ép và tổn thương.

# Chữa trị đau lưng

– Phần lớn đau lưng sẽ tự khỏi khi bệnh nhân nghỉ ngơi và hạn chế vận động. Đa số bệnh nhân sẽ bớt đau với các thuốc giảm đau mua ở hiệu thuốc không cần toa (OTC medications) như Ibuprofen, Naproxen (NSAID), hay Tylenol. Lưu ý là thuốc NSIAD thường chữa đau lưng tốt hơn do giảm đau và giảm viêm. Tuy nhiên, thuốc NSAID thường có tác dụng phư như đau bao tử hay tổn thương thận.

– Nếu đau lưng kèm theo căng cơ bắp, BS có thể sẽ cho quý vị thuốc giãn cơ như Methocarbamol, Cyclobenzaprine, hay Baclofen. Các thuốc này thỉnh thoảng có tác dụng phụ là chóng mặt và nhức đầu.

– Thuốc giảm đau á phiện như Norco, Vicodin, hay Oxycodone (Narcotics) thường chỉ dùng trong các trường hợp đau lưng dữ dội, cấp tính như chấn thương, gãy xương, hay đau do ung thư di căn đến xương do đây là thuốc cực mạnh và có nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như suy giảm hô hấp, táo bón, hay mất trí nhớ. Thuốc loại này BS thường chỉ cho ngắn hạn và bệnh nhân không nên uống lâu dài để giảm thiểu tác dụng phụ.

– Thuốc trị trầm cảm là thuốc chữa đau lưng mãn tính hữu hiệu mà ít BS sử dụng. Các nghiên cứu chỉ ra thuốc trầm cảm có tác dụng tốt trong việc chữa trị

– Thuốc chữa đau thần kinh như Gabapentin hay Lyrica cũng là các thuốc BS hay cho đau lưng do ép dây thần kinh

– Tập vật lý trị liệu là một trong những cách hiệu quả nhất để chữa đau lưng. Bệnh nhân nên bắt đầu tập nhẹ trong khả năng của mình, ngưng ngay khi đau, sau đó tập tiếp. Bệnh nhân có thể uống thuốc giảm đau trước khi tập để bớt đau khi tập. Ngay khi đã bớt đau lưng hay hết hẳn, bệnh nhân vẫn nên tiếp tục tập ở nhà để tăng cường các cơ bắp vùng lưng. Tôi có làm gần 10 video về trị liệu giảm đau ở nhiều nơi trên cơ thể, trong đó có tập trị liệu giảm đau lưng (Video #221)

– Các cách chữa đau lưng khác gồm chích thuốc Steroid hay thuốc giảm đau vào vùng bị đau (thường là có hướng dẫn bằng hình ảnh để chích chính xác) hay đốt nóng vùng dây thần kinh bị đau (radiofrequency neurotomy). Bơm thuốc giảm đau (pain pump) thẳng vào lưng trong trường hợp nặng như ung thư cũng có thể là một cách giảm đau hữu hiệu.

– Phẫu thuật là cách cuối cùng chữa đau lưng nếu thuốc, thay đổi lối sống, tập vật lý trị liệu vẫn không làm bớt đau. Phẫu thuật sẽ hiệu quả nếu có lý do khiến đau lưng rõ ràng trên hình ảnh ví dụ như bệnh nhân bị chèn ép rễ dây thần kinh ở L4-L5 thì việc phẫu thuật giảm áp lực ở vùng này có thể chữa đau lưng.

# Chờm nóng hay chờm lạnh cho đau lưng, cái nào tốt hơn?

– Cả hai đều có tác dụng giảm đau do cắt giảm tín hiệu đau của dây thần kinh. Tùy trường hợp, chườm nóng hay lạnh có thể hiệu quả hơn. Chườm lạnh vào chỗ đau làm giảm máu chảy và giảm viêm nên thường tốt hơn cho trường hợp bị bong gân. Trong khi đó chườm nóng kích thích máu chảy nhiều hơn và thư giãn cơ bắp, thường tốt hơn trường hợp đau lưng do bị co thắt dây chằng.

– Vì vậy, khi đau lưng, thường BS sẽ khuyên chườm nóng.

# Bệnh nhân cần gặp BS gấp nếu đau lưng có những triệu chứng sau

-Kéo dài hơn vài tuần và không cải thiện khi uống thuốc và nghỉ ngơi

-Cơn đau kéo dài xuống phần dưới chân và đầu gối

-Yếu chân và bàn chân, có thể liên quan đến tổn thương nặng hơn vùng dây thần kinh

-Đi tiểu tiện khó khăn hay không kiểm soát, gợi ý liên quan đến các dây thần kinh-Giảm cân, sốt, hay có các triệu chứng khác, gợi ý các bệnh nhiễm trùng hay bệnh khác

-Té ngã sau khi đau lưng, đi đứng không vững

# Tóm lại

– Đau lưng là bệnh rất hay thường gặp, xảy ra ở hầu hết mọi người do tư thế, giới tính, tuổi tác, bệnh lý, hay các lý do khác.

– Chữa đau lưng tốt nhất là tìm ra lý do chính để chữa như sửa tư thế, giảm cân, hay các bệnh lý gây đau lưng.

– Tập thể dục và ăn uống cân bằng là cách tốt để ngăn ngừa đau lưng

Theo  BS Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ